Narodowy Bank Polski

Komunikaty

Komunikat NBP w sprawie zgodności skupu aktywów prowadzonego przez NBP w latach 2020-2021 z Konstytucją RP

Data publikacji strony: 26-07-2022

1. W reakcji na wybuch pandemii COVID-19 i związane z tym ryzyko silnego i długotrwałego spadku PKB mogącego zagrażać średniookresowej stabilności cen, NBP wyraźnie złagodził politykę pieniężną. Oprócz znaczącego obniżenia stóp procentowych, NBP rozpoczął – decyzją Zarządu NBP, a nie samego Prezesa NBP – operacje zakupu skarbowych papierów wartościowych (od marca 2020 r.) oraz dłużnych papierów wartościowych gwarantowanych przez Skarb Państwa (od kwietnia 2020 r.) na rynku wtórnym w ramach strukturalnych operacji otwartego rynku. Celem tych operacji była zmiana długoterminowej struktury płynności w sektorze bankowym, zapewnienie płynności rynku wtórnego skupowanych papierów wartościowych oraz wzmocnienie oddziaływania obniżenia stóp procentowych NBP na gospodarkę, tj. wzmocnienie mechanizmu transmisji monetarnej.


2. Skup aktywów przez NBP był prowadzony wyłącznie na rynku wtórnym, poprzez otwarte aukcje z bankami. Terminy i skala prowadzonych operacji były uzależnione od warunków rynkowych, a informacja o konkretnych nabywanych obligacjach i łącznej maksymalnej kwocie poszczególnych operacji były podawane do publicznej wiadomości dopiero krótko przed aukcją.


3. Należy zaznaczyć, że podobny skup aktywów podczas pandemii prowadziło 36 banków centralnych na świecie – zarówno w gospodarkach rozwiniętych jak i wschodzących – w tym wszystkie wiodące banki centralne, tj. Rezerwa Federalna Stanów Zjednoczonych (Fed), Europejski Bank Centralny (EBC), Bank Japonii i Bank Anglii.


4. Zgodnie z art. 220 ust. 2 Konstytucji RP, „ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa”. Realizowane przez NBP w latach 2020-2021 strukturalne operacje otwartego rynku w oczywisty sposób nie naruszały tego przepisu. Co więcej, Najwyższa Izba Kontroli prowadząc kontrolę wykonania założeń polityki pieniężnej w 2020 r. nie zgłosiła żadnych zastrzeżeń do prowadzonych przez NBP operacji skupu aktywów.


5. Ponadto skup aktywów prowadzony przez NBP był także zgodny z przepisami Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, które w bardziej rygorystyczny sposób niż Konstytucja RP regulują możliwość finansowania przez bank centralny sektora publicznego. Zgodnie z art. 123 Traktatu zakazane jest w szczególności nabywanie obligacji skarbowych na rynku pierwotnym. Jednocześnie przepisy te dopuszczają zakup tego typu papierów wartościowych na rynku wtórnym, gdy służy to realizacji ustawowych zadań banku centralnego.


6. W ramach strukturalnych operacji otwartego rynku NBP nie skupował obligacji na rynku pierwotnym. Co więcej, prowadzone operacje nie miały takiego samego skutku, jak w przypadku nabywania papierów na rynku pierwotnym: biorąc pod uwagę, że NBP nie określił całkowitej skali i okresu prowadzenia skupu aktywów, a informacje o konkretnych papierach skupowanych w ramach pojedynczej operacji podawane były tuż przed aukcją, banki mogące nabyć obligacje na rynku pierwotnym nie miały pewności, czy NBP je od nich odkupi. Podobnie pewności nabycia przez NBP tych papierów wartościowych nie miał także rząd i instytucje emitujące obligacje z gwarancją Skarbu Państwa. Skup aktywów prowadzony przez NBP nie naruszał więc przepisów Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Zresztą Europejski Bank Centralny, który monitoruje zakupy papierów wartościowych dokonywane przez banki centralne Unii Europejskiej, nie zgłosił zastrzeżeń do programu skupu realizowanego przez NBP.


7. Z ekonomicznego punktu widzenia finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu następuje m.in. poprzez emisję dłużnych papierów wartościowych emitowanych przez Ministerstwo Finansów w imieniu Skarbu Państwa.
   Zatem emisja obligacji Skarbowych na rynku pierwotnym stanowi źródło tego finansowania, operacje na rynku wtórnym nie służą temu celowi a nabycie obligacji przez bank centralny miało na celu wyłącznie zmianę długoterminowej struktury płynności w sektorze bankowym, zapewnienie płynności rynku wtórnego skupowanych papierów wartościowych oraz wzmocnienie oddziaływania obniżenia stóp procentowych NBP na gospodarkę, tj. wzmocnienie mechanizmu transmisji monetarnej. Nabycie przez bank centralny obligacji na rynku wtórnym od banków nie powoduje także zwiększenia podaży pieniądza, łagodzi natomiast warunki monetarne poprzez oddziaływanie w kierunku obniżenia długoterminowych stóp procentowych. Wobec powyższego nie może mieć miejsca jakikolwiek zarzut co do występowania deliktu konstytucyjnego, o którym mowa w art. 220 ust. 2 Konstytucji RP z uwagi na przesłanki wskazane powyżej. NBP w ramach strukturalnych operacji otwartego rynku nie skupował obligacji na rynku pierwotnym. Tym samym skup papierów wartościowych przez NBP był zgodny z przepisami Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, jak i przepisami ustawy o NBP tj. art. 48 ww. ustawy, co znalazło również odzwierciedlenie w zapisach przyjętych przez Radę Polityki Pieniężnej Założeń polityki pieniężnej na rok 2020 w rozdziale 2 Instrumenty polityki pieniężnej w 2020 r.